داستان الهام‌بخش زندگی رافائل نادال؛ از روستایی کوچک در اسپانیا تا تسخیر دنیای تنیس

تنیسفا – تاریخ ورزش چهره‌های کمی را به یاد دارد که توانسته‌اند به نمادی فراتر از رشته خود بدل شوند. رافائل نادال اسپانیایی یکی از آن نوابغ است که با استعداد کم‌نظیر، عزم راسخ و روحیه‌ تسلیم‌ناپذیر خود نه تنها تنیس را متحول کرد، بلکه به الگویی الهام‌بخش و تأثیرگذار در دنیای ورزش بدل شد‌.

این اسطوره تکرارنشدنی چندی پیش در سن ۳۸ سالگی اعلام بازنشستگی کرد. به همین بهانه نگاهی داریم به سفر شگفت‌انگیز او در دنیای تنیس و میراث جاودانه‌ای که از خود به یادگار گذاشت. سفری که از روستایی کوچک در اسپانیا آغاز شد و به بیش از دو دهه افتخارآفرینی در بزرگترین میادین تنیس انجامید.

دوران کودکی و نوجوانی

رافائل نادال (با نام کامل رافائل نادال پاررا) در سوم ژوئن ۱۹۸۶ در ماناکور، شهری در جزیره مایورکا اسپانیا از پدر و مادری به نام سباستین نادال و آنا ماریا پاررا فمنیاس متولد شد. پدرش تاجر و رستوران‌دار بود و مادرش هم که زمانی صاحب یک مغازه عطرفروشی بود، این شغل را رها کرد تا نادال و خواهر کوچکترش ماریا ایزابل را بزرگ کند. گرچه پدر و مادر رافا سابقه ورزشی نداشتند اما باید او را جزو یک خانواده ورزشی به حساب آورد، چراکه یکی از عموهایش میگل آنخل نادال فوتبالیست حرفه‌ای بود که سابقه حضور در باشگاه‌های بارسلونا، تیم ملی اسپانیا و رئال مایورکا را داشت و دیگری نیز تونی نادال مربی تنیس بود که رافا را در سه سالگی با تنیس آشنا کرد.

نادال تنیس را در باشگاه تنیس ماناکور، جایی‌که تونی در آن مشغول مربی‌گری بود آغاز کرد. جالب این‌که رافا در ابتدای کار، تنیس را در مقایسه با فوتبال که اغلب با دوستانش در خیابان‌های ماناکور بازی می‌کرد کسل‌کننده می‌دانست. با این حال او از پنج سالگی تنیس را به صورت جدی‌تر دنبال کرد و تونی به سرعت متوجه استعداد و نبوغ برادرزاده خردسالش شد. رافا معمولاً در کلاس‌های گروهی تنیس بازی می‌کرد و تونی عمداً در طول جلسات به رافا سخت می‌گرفت و به جای دیگر بچه‌ها سر او فریاد می‌زد و مجبورش می‌کرد توپ‌ها را جمع کند و زمین را جُل بزند. در کتاب زندگی‌نامه نادال آمده که او آن زمان از تونی و جلسات تمرین انفرادی با وی وحشت داشته و گاهی اوقات با گریه از کلاس‌های تنیس به خانه بر می‌گشته و از تونی شکایت می‌کرده است. با این وجود پدر و مادر او در نهایت به این نتیجه رسیدند که بهتر است نادال به تمرینات خود با عمویش ادامه دهد.

رافا در ۸ سالگی در یکی از مسابقات منطقه‌ای زیر ۱۲ سال به مقام قهرمانی رسید. در آن زمان او یک بازیکن آینده‌دار فوتبال نیز به حساب می‌آمد، اما این قهرمانی تونی را مصمم کرد تا برادرزاده‌اش را سخت‌تر تمرین دهد. نادال ذاتاً راست‌دست است و در کودکی فورهند و بک‌هند خود را دو دستی می‌زد، اما عمویش او را تشویق به بازی با دست چپ کرد که یک مزیت در ورزش تنیس محسوب می‌شود. این تغییر البته آسان نبود؛ رافا در ابتدا روزی ۲۰ دقیقه با دست چپ تمرین می‌کرد و رفته‌رفته این زمان افزایش یافت تا این‌که کاملاً خود را با آن وفق داد. 

دوران ورزشی نادال در رده نوجوانان با پیروزی‌های قابل توجهی همراه بود و عملکرد درخشان او در مسابقات مختلف از همان زمان نوید تولد یک ستاره را می‌داد؛ او در سال‌های ۱۹۹۷ و ۱۹۹۸ مسابقات قهرمانی جوانان اسپانیا را از فتح کرد و به‌همراه هم‌تیمی‌اش تومئو سالوا فاتح مسابقات قهرمانی اسپانیا در بخش دونفره شد. بعلاوه، رافا اواخر فصل در مسابقات مسترز نوجوانان در رده سنی زیر ۱۲ سال با شکست کوین اندرسون به مقام قهرمانی رسید. صعود به فینال رقابت‌های زیر ۱۴ سال اسپانیا در ۱۲ سالگی از دیگر کارهای شگرفی رافا بود که کسی موفق به انجامش نشده بود.

اوایل سال ۱۹۹۸ برهه‌ای تعیین‌کننده‌ در مسیر زندگی رافا محسوب می‌شود. او در فوریه این سال برای نخستین بار در یک تورنمنت خارجی شرکت کرد و در رقابت‌های زیر ۱۲ سال آزاد سوپر که در شهر اوره فرانسه برگزار می‌شد به مقام قهرمانی رسید. ماتادور کوچک آن زمان هم‌چنان در انتخاب تنیس یا فوتبال بعنوان رشته اصلی خود مردد بود، تا حدی به این دلیل که عمویش میگل آنخل داشت خود را برای حضور در رقابت‌های جام جهانی فوتبال ۱۹۹۸ آماده می‌کرد و تب فوتبال در خانواده آنها داغ بود. در نامه‌ای که رافا سال ۲۰۱۰ به مناسبت ۲۵ـمین سالگرد راه‌اندازی مسابقات اوره نوشته، عنوان کرده که این تورنمنت باعث شده تنیس را به فوتبال ترجیح دهد. بعدتر در سال ۹۸ زمانی‌که رافا نایب‌قهرمان مسابقات زیر ۱۴ سال شد، هم‌چنان فوتبال بازی می‌کرد اما پدرش به او گفت که باید بین فوتبال و تنیس یک ورزش را انتخاب کند تا به تکالیف مدرسه‌اش لطمه وارد نشود و نادال هم تنیس را بعنوان ورزش خود برگزید.

موفقیت‌های رافا در مسابقات زیر ۱۴ سال طی سال‌های ۱۹۹۹ و ۲۰۰۰ ادامه پیدا کرد و او در تورنمنت‌های معتبری نظیر “تیم اسون”، “له پتی آ”  و مسترز جوانان اروپا به قهرمانی رسید. در ماه ژوئیه ۲۰۰۰ نادال قهرمان مسابقات رده سنی زیر ۱۴ سال اسپانیا شد، آن هم در شرایطی که یکی از انگشت‌های دستش در طول رقابت‌ها شکسته بود و ماتادور کوچک نشان داد از همان ابتدا روحیه جنگندگی و تسلیم‌ناپذیری در او وجود داشته است.

دوران حرفه‌ای و افتخارآفرینی‌

در سال ۲۰۰۱ هنگامی‌که اکثر هم‌سن‌وسالان نادال مشغول رقابت در مسابقات تور جوانان بودند، او با استعداد کم‌نظیری که داشت تصمیم گرفت در ۱۵ سالگی وارد دنیای حرفه‌ای تنیس شود. رافا البته بعد از ۱۶ سالگی در سال ۲۰۰۲ در دو تورنمنت جوانان هم شرکت کرد. اولی در گرند اسلم ویمبلدون جوانان که به نیمه‌نهایی رسید و دومی مسابقات دیویس کاپ جوانان که به همراه تیم اسپانیا با شکست آمریکا قهرمان این رقابت‌ها شد.

اولین قهرمانی دوران حرفه‌ای نادال در بخش انفرادی در مسابقات سوپوت لهستان در سال ۲۰۰۴ به دست آمد و او به‌رغم این‌که مدتی با مصدومیت دست‌و‌پنجه نرم می‌کرد، توانست جام این رقابت‌ها را بالای سر ببرد. در فینال دیویس کاپ همان سال نیز نادال که آن زمان ۱۸ سال داشت با پیروزی مقابل اندی رادیک مرد شماره ۲ وقت تنیس جهان نقش موثری در قهرمانی اسپانیا در این رقابت‌ها ایفا کرد.

داستان خارق‌العاده قهرمانی‌های رافا در مسابقات گرند اسلم اما از رولان گاروس سال ۲۰۰۵ کلید خورد؛ تورنمنتی که او برای نخستین بار در آن شرکت می‌کرد و با عملکرد درخشانش توانست اولین جام گرند اسلم خود را فتح کند. نادال در نیمه‌نهایی راجر فدرر بهترین بازیکن وقت تنیس جهان را در روز تولد ۱۹ سالگی خود برد و با شکست ماریانو پوئرتا در دیدار پایانی به قهرمانی رسید.

کسی آن زمان نمی‌دانست که این پیروزی، مقدمه‌ای خواهد شد بر سلطه بی‌چون‌و‌چرای نادال بر رولان گاروس و تبدیل او به پادشاه خاک رس. رافا بعد از این قهرمانی ۱۳ بار دیگر (۲۰۰۶، ۲۰۰۷، ۲۰۰۸، ۲۰۱۰، ۲۰۱۱، ۲۰۱۲، ۲۰۱۳، ۲۰۱۴، ۲۰۱۷، ۲۰۱۸، ۲۰۱۹، ۲۰۲۰ و ۲۰۲۲) نیز در رولان گاروس تاج‌گذاری کرد تا مجموعاً با ۱۴ قهرمانی، یکی از دست‌نیافتنی‌ترین رکوردهای تاریخ تنیس را به نام خود ثبت کند. 

نادال در طول ۱۱۶ دیدارش در رولان گاروس آمار خیره‌کننده ۱۱۲ پیروزی و تنها ۴ شکست را به ثبت رساند که بسیار بعید است هیچ بازیکنی حتی به گرد این رکورد شگفت‌انگیز برسد.

اگرچه رولان گاروس به حیاط خلوت ماتادور تبدیل شد اما افتخاراتش در رویدادهای گرند اسلم فقط به این تورنمنت و زمین خاک محدود نشد و او با کسب هشت گرند اسلم دیگر شامل ۲ عنوان اوپن استرالیا، ۲ عنوان ویمبلدون و ۴ عنوان اوپن آمریکا تعداد جام‌های خود در این مسابقات را به عدد ۲۲ رساند تا نام خود را به‌عنوان یکی از بزرگترین تنیس‌بازان تاریخ جاودانه کند. گفتنی است نادال در کنار جوکوویچ تنها بازیکنی است که توانسته هر گرند اسلم را حداقل دو مرتبه فتح نماید.  

کسب ۳۶ عنوان ۱۰۰۰ امتیازی مسترز (بیشترین بعد از نواک جوکوویچ با ۴۰ عنوان)، مدال‌ طلای مسابقات المپیک در دو بخش انفرادی (پکن ۲۰۰۸) و دونفره (ریو ۲۰۱۶)، ۵ عنوان قهرمانی در مسابقات دیویس کاپ و ۲۰۹ هفته صدرنشینی در رده‌بندی تنیس مردان از دیگر افتخارات اسطوره اسپانیایی به حساب می‌آید. 

تنها جام بزرگی که جایش در ویترین قهرمانی‌های ماتادور خالی است، جام مسابقات پایان فصل مردان است که رافا به‌رغم حضور در دو فینال (۲۰۱۰ و ۲۰۱۳) موفق به فتح آن نشد.

رقابت افسانه‌ای با فدرر و جوکوویچ

رافائل نادال با دو تن دیگر از بزرگترین تنیس‌بازان تاریخ یعنی راجر فدرر و نواک جوکوویچ هم‌دوره بود ‌و رقابت این سه نفر عصر طلایی تنیس را رقم زد. این سه افسانه تکرارنشدنی با نبردهای جذاب و تماشایی خود محبوبیت این رشته ورزشی را به سطح بی‌سابقه‌ای رساندند و خاطرات بی‌شماری را برای علاقه‌مندان تنیس به یادگار گذاشتند. 

در این سال‌ها، جدال مثلث موسوم به “بیگ ۳” بر سر عناوین گرند اسلم بسیار داغ و تنگاتنگ دنبال شد؛ بعد از اینکه راجر فدرر در سال ۲۰۱۸ به اولین مرد تاریخ تنیس با ۲۰ گرند اسلم تبدیل شد، نادال با قهرمانی در اوپن فرانسه ۲۰۲۰ با همتای سوئیسی‌اش برابر شد و دو سال بعد با کسب دو قهرمانی دیگر در ملبورن و پاریس ۲۰۲۲ تعداد گرند‌اسلم‌های خود را به عدد ۲۲ رساند. در این میان ضلع سوم این مثلث یعنی جوکوویچ نیز اگرچه در ابتدای مسیر از فدال عقب بود، اما به تدریج فاصله را جبران کرد و با قهرمانی در ویمبلدون ۲۰۲۰ به ۲۰ـمین گرند اسلمش رسید. جوکوویچ طی دو سال بعد چهار گرند اسلم دیگر به ویترین افتخاراتش اضافه کرد تا گوی سبقت را در رسیدن به مقام «بزرگترین تنیس‌باز تاریخ» از دو رقیب خود برباید.

تقابل نادال با فدرر؛ افسانه “فدال”

جدال‌های هیجان‌انگیز فدرر و نادال در کنار تفاوت‌ سبک و ویژگی‌های فردی این دو، یکی از دیدنی‌ترین و به‌یادماندنی‌ترین رقابت‌های تاریخ ورزش را رقم زد که به «ال‌کلاسیکوی تنیس» شهرت دارد. این دو اسطوره تنیس از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۹ در مجموع ۴۰ بار (۲۰ دیدار در زمین هارد، ۱۶ دیدار در زمین خاک و ۴ دیدار در زمین چمن) به مصاف یکدیگر رفتند که سهم نادال ۲۴ و فدرر ۱۶ پیروزی بود. از این میان، ۲۴ مسابقه در فینال‌ رویدادهای مختلف رخ داد که ۱۴ پیروزی به نادال و ۱۰ پیروزی به فدرر تعلق گرفت. اولین دیدار این دو در دور سوم مسترز مایمی سال ۲۰۰۴ هنگامی‌که فدرر به تازگی مرد شماره یک جهان شده بود اتفاق افتاد و نادال که آن ز‌مان ۱۷ ساله بود با شکست حریف پرآوازه‌اش سروصدای زیادی به پا کرد و نام خود را بر سر زبان‌ها انداخت. در اولین رویارویی فدال در گرند اسلم‌ها یعنی نیمه‌نهایی اوپن فرانسه ۲۰۰۵ نیز این نادال بود که پیروز از زمین بیرون آمد. ۱۷ رقابت از ۱۹ نبرد بعدی این دو از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ در فینال مسابقات مختلف اتفاق افتاد. فینال ویمبلدون ۲۰۰۸ که بسیاری از آن به‌عنوان بهترین بازی تاریخ تنیس یاد می‌کنند نیز در همین دوران رقم خورد. فدرر و نادال پس از آن دیدار، دو بار دیگر در فینال گرند اسلم‌ها – اوپن فرانسه ۲۰۱۱ و اوپن استرالیا ۲۰۱۷ – برابر هم قرار گرفتند که اولی با برتری نادال و دومی با پیروزی فدرر همراه بود. جالب آنکه بعد از ۱۵ سال جدال در میادین مختلف، دو دیدار آخر فدال در قلمروی یک‌دیگر یعنی در اوپن فرانسه و ویمبلدون رخ داد؛ در نیمه‌نهایی اوپن فرانسه ۲۰۱۹ نادال به برتری رسید و دو هفته بعد در نیمه‌نهایی ویمبلدون این فدرر بود که حریف اسپانیایی‌اش را شکست داد. با وجود رقابت‌ در تقریباً تمام رویدادهای مهم اما نادال و فدرر هرگز در گرند اسلم اوپن آمریکا با هم دیدار نکردند.

تقابل نادال با جوکوویچ

در کنار جدال نادال با فدرر، ماتادور هم‌زمان با دیگر رقیب بزرگ و سنتی خود یعنی جوکوویچ نیز رقابت داشت و تقابل این دو، فوق‌العاده هیجان‌انگیز و با اهمیت بود. از آغاز دوران مدرن تنیس به این سو (۱۹۶۸) هیچ دو بازیکنی در تنیس مردان به اندازه نادال و جوکوویچ در رویدادهای مختلف مقابل دیگر قرار نگرفته‌اند. این دو در مجموع ۶۰ مرتبه (۲۷ دیدار در زمین هارد، ۲۹ دیدار در زمین خاک و ۴ دیدار در زمین چمن) رو-در-روی هم به میدان رفتند که جوکوویچ ۳۱ و نادال ۲۹ پیروزی کسب کرد. اولین رویارویی این دو به رقابت‌های اوپن فرانسه ۲۰۰۶ باز می‌گردد که نادال در پی انصراف جوکوویچ بعلت مصدومیت برنده شد. یکی از نکات جالب تقابل نادال-جوکوویچ این است که دو بازیکن از سال ۲۰۰۶ تا ۲۰۲۲ بلا استثنا در هر فصل حداقل یک بار با هم مسابقه دادند. ۲۸ مصاف این دو در فینال رویدادهای مختلف رخ داده که فینال هر چهار گرند اسلم را شامل می‌شود. جوکوویچ در فینال‌ها ۱۵ پیروزی و نادال ۱۳ برد کسب کرده است. اما نادال در مسابقات گرند اسلم ۱۱ پیروزی به دست آورد و جوکوویچ ۷ برد. در فینال این رویدادهای چهارگانه نیز نادال ۵-۴ نسبت به همتای صرب خود برتری دارد.

از بیادماندنی‌ترین نبردهای نادال و جوکوویچ می‌توان به نیمه‌نهایی مسترز مایمی ۲۰۰۹، فینال مسترز مایمی ۲۰۱۱، نیمه‌نهایی رولان گاروس ۲۰۱۳، نیمه‌نهایی ویمبلدون ۲۰۱۸، نیمه‌نهایی رولان گاروس ۲۰۲۱ و فینال اوپن استرالیا ۲۰۱۲ اشاره کرد. فینال اوپن استرالیا ۲۰۱۲ در کنار فینال ویمبلدون ۲۰۰۸ بین نادال و فدرر، از نگاه بسیاری از کارشناسان و هواداران بهترین بازی‌ تاریخ به حساب می‌آید؛ جدالی که ۵ ساعت و ۵۳ دقیقه به طول انجامید و جوکوویچ به‌رغم اینکه در ست پنجم ۲-۴ از نادال عقب افتاد در نهایت با نتیجه ۷-۵ پیروزی را از آن خود کرد. این فینال ساعت ۱:۳۷ بامداد به وقت ملبورن پایان یافت و دو بازیکن از فرط خستگی نای ایستادن در مراسم اهدای جام را نداشتند.

سبک بازی

شیوه بازی نادال در مقایسه با سایر اسطوره‌های تنیس منحصربه‌فرد و خاص بود. ماتادور با بدن تنومند و عضلانی خود قادر بود ضربات بسیار پرقدرتی به توپ بزند. ضرباتی که او با پیچ (Topspin) و ارتفاع زیاد روانه زمین حریف می‌کرد و به ویژه در زمین خاک برگرداندن آنها بسیار دشوار بود. نادال در عین حال که یک «بیسلاینر هجومی» به حساب می‌آمد اما مهارت‌های دفاعی‌‌اش نیز زبانزد و مثال‌زدنی بود و از هر نقطه زمین می‌توانست توپ‌هایی را برگرداند که هیچ‌کس قادر به بازگرداندنش نبود. ویژگی‌های مذبور در زمین خاک حتی پررنگ‌تر می‌شد و از رافا بازیکنی پرابهت و مهارناپذیر ساخته بود که هنگام حضور در این زمین تن حریفانش را به لرزه می‌انداخت.

به موارد فوق باید روحیه جنگندگی و سلحشورانه نادال را هم اضافه کرد که در دنیای تنیس بی‌مانند بود. ماتادور سال‌ها پیش فلسفه بازی خود را در یک جمله بیان کرده بود: «من هر امتیاز را طوری بازی می‌کنم که گویی زندگی‌ام به آن بستگی دارد.»

نمونه عینی این تفکر را می‌توان در دیدار نادال با دنیل مدودف در فینال رقابت‌های اوپن استرالیا ۲۰۲۲ یافت؛ جایی‌که نادال بعد از شکست در دو ست اول درحالی‌که فاصله چندانی با شکست نداشت بازگشتی حماسی را رقم زد و با پیروزی در سه ست بعدی بعد از ۵ ساعت و ۲۴ دقیقه قهرمان مسابقات شد.

فورهند شلاقی، امضای بازی نادال

سلاح مخوف رافا در زمین مسابقه، فورهند او بود که آن را به شیوه‌ای متفاوت و منحصربه‌فرد اجرا می‌کرد. نادال اغلب از تکنیک فورهند شلاقی یا هلی‌کوپتری (Buggy Whip) بهره می‌برد و در هنگام ضربه زدن راکت را مثل شلاق بالای سرش می‌چرخاند. این تکنیک به امضای بازی نادال تبدیل شده بود و به او اجازه می‌داد تا تاپ‌اسپین (پیچ رو) بیشتری به توپ بدهد و این همان چیزی بود که شکست دادن او‌ را در خاک به عملیات غیرممکن تبدیل کرده بود و حریفانش را درمانده می‌کرد.

ضربات فورهند نادال به طور متوسط ۳۵۰۰ دور در دقیقه اسپین داشتند که در آن زمان یک رکورد محسوب می‌شد.

مصدومیت‌ها

اگر بگوییم بزرگ‌ترین رقیب نادال در دوران حرفه‌ای‌اش مصدومیت بوده سخن گزافی نگفته‌ایم. طی بیش از دو دهه حضور در مسابقات حرفه‌ای به سختی بتوان مقطعی یافت که رافا عاری از آسیب‌دیدگی بوده باشد. از آرنج، مچ دست، مچ پا، زانو و کمر گرفته تا عضله شکم و لگن که این آخری در نهایت او را مجبور به خداحافظی کرد. مصدومیت در طول این سال‌ها همواره با نادال عجین بود با این وجود او می‌گفت که یاد گرفته است تا از درد کشیدن لذت ببرد و بسیاری از عناوین ریز و درشت خود را با وجود محدودیت‌های فیزیکی به دست آورد.

نادال که از یک عارضه درمان‌ناپذیر و نادر در ناحیه استخوان پا به نام سندرم مولر-وایس نیز رنج می‌برد، سال ۲۰۲۲ در حالی در رولان گاروس به قهرمانی رسید که پیش از تمام دیدارهایش مجبور به مصرف مسکن و تزریق ماده بی‌حسی به پایش بود. او چند هفته پیش از این قهرمانی در توصیف وضعیت خود گفته بود: «من مصدوم نیستم. من بازیکنی هستم که با مصدومیت زندگی می‌کند.»

اسطوره اسپانیایی در طول دوران حرفه‌ای خود مجموعاً ۱۸ گرند اسلم را در پی مصدومیت از دست داد و بسیاری معتقدند اگر این آسیب‌دیدگی‌ها نبود او با کسب عناوین بیشتر در این مسابقات چهارگانه می‌توانست بالاتر از نواک جوکوویچ لقب «بزرگترین تنیس‌باز تاریخ» را به خود اختصاص دهد.

اخلاق ورزشی، بالاتر از هر عنوان و افتخار

ورای تمامی خصوصیات ذکر شده برای نادال، برجسته‌ترین و مهم‌ترین ویژگی این اسطوره اسپانیایی را باید پایبندی به اخلاق و فروتنی او دانست. ورزشکاری که با وجود صعود به بالاترین قله‌های موفقیت هیچ‌گاه مغرور و متکبر نشد و همواره تواضع، فروتنی و سادگی خود را حفظ کرد. ترکیب این عوامل موجب شده تا رافا نادال به الگویی تمام‌عیار برای ورزشکاران و افراد بی‌شماری در سراسر جهان تبدیل شود و میراثی گران‌بها و محوناشدنی را در تاریخ ورزش از خود به یادگار بگذارد.