هر آنچه راجع به تنشن زه باید بدانید

تنیسفا – یکی از مواردی که به عنوان یک بازیکن تنیس باید در مسیر حرفه‌ای شدن به آن توجه کنید “تنشن” یا “میزان کشش” زه است. شاید این موضوع در ابتدای امر چندان برای شما ملموس نباشد اما با پیشرفت مهارت و سطح بازی خود به تدریج متوجه نقش و تاثیر آن در ضربات مختلف خواهید شد. مطالعه این مطلب به شما کمک می‌کند تا با انتخاب تنشن مناسب بهترین عملکرد را در زمین تنیس داشته باشید.

تنشن زه چیست؟

کلمه انگلیسی “Tension” در زبان فارسی به معنای کشش و تنش است. میزان تنشن زه در واقع بیانگر نیرویی است که دستگاه زه‌کشی بر هر یک از ردیف‌های زه وارد می‌کند و با واحد کیلوگرم (kg) یا پوند (lbs) اندازه‌گیری می‌شود.

نمونه یک دستگاه زه‌کشی/Wilson ©

معمولا روی بدنه هر راکت‌ یک محدوده مشخص برای تنشن زه توسط کارخانه سازنده درج می‌شود که بهتر است هنگام زه‌کشی به آن توجه کنید و از آن محدوده فراتر نروید چراکه ممکن است موجب ترک‌خوردگی فریم راکت شود. برای نمونه، محدوده تنشن برخی راکت‌های موجود در بازار در جدول زیر آمده است:

اما ببینیم که کم یا زیاد بودن تنشن چه تأثیری در ضربات می‌گذارد و چگونه باید تنشن مناسب سطح و سبک بازی خود را پیدا کنیم. نکاتی که در ادامه آمده است شما را در یافتن پاسخ به این دو سوال یاری خواهد رساند.

تنشن پایین

احتمالاً با رشته ترامپولین که یکی از رشته‌های ورزش ژیمناستیک است آشنایی دارید و یا دست کم تصاویری از آن را در بازی‌های المپیک دیده‌اید. حالا در ذهن‌تان صفحه مشبک راکت تنیس را همانند یک ترامپولین مجسم کنید. جابجایی عمودی صفحه ترامپولین هنگام پرش ورزشکار روی آن درست مانند زمانی است که توپ تنیس به صفحه راکت برخورد می‌کند. هر چه تنشن پایین‌تر و یا به اصطلاح زه شل‌تر باشد، میزان جابه‌جایی شبکه زه هنگام برخورد توپ بیشتر بوده و توپ مدت زمان بیشتری روی صفحه راکت می‌ماند. بنابراین با کاهش تنشن زه خاصیت ترامپولینی آن بیشتر شده و نیروی بیشتری به توپ منتقل می‌گردد که در نتیجه آن توپ با سرعت بیشتری صفحه راکت را ترک می‌کند. پس می‌توان گفت که هر چه تنشن زه کمتر باشد، راکت قدرت بیشتری تولید می‌کند و بازیکن برای ضربه زدن به نیروی کمتری نیاز دارد. اما همانطور که در مطلب مربوط به راکت نیز گفتیم، قدرت بیشتر معمولا با کنترل کمتر همراه است، از همین رو بازیکنان حرفه‌ای به طور معمول تنشن بالاتری انتخاب می‌کنند تا کنترل بیشتری روی ضربات خود داشته باشند.

یکی دیگر از مزایای تنشن پایین این است که ارتعاشات ناشی از ضربات به میزان کمتری به مچ، آرنج و شانه منتقل می‌شود و علاوه بر کاهش احتمال آسیب‌دیدگی، احساس بهتری هنگام ضربات خواهیم داشت.

مزایا:

+ قدرت و عمق بیشتر ضربات

+ کاهش احتمال آسیب‌دیدگی دست

+ دوام بیشتر (این موضوع در همه موارد صدق نمی‌کند)

معایب:

-کنترل کمتر

تنشن بالا

در تنشن‌های بالا انتظار داریم که عکس وضعیت فوق اتفاق بیفتند؛ یعنی قدرت راکت کم شود و میزان کنترل ما بر روی ضربات افزایش یابد. گرچه توضیح رابطه بین تنشن بالا و افزایش کنترل چندان آسان نیست اما طبق تجربه، بسیاری از بازیکنان زمانی‌که با تنشن بالاتر بازی می‌کنند احساس کنترل بیشتری روی ضربات خود دارند. بعلاوه، احتمالاً متوجه شده‌اید که وقتی با تنشن بالاتر بازی می‌کنید پُرز توپ بیشتر از بین می‌رود که این یعنی ضربه با اسپین بیشتری زده می‌شود.

مزایا:

+ کنترل بیشتر

+ اسپین بیشتر

معایب:

– قدرت کمتر

– راحتی کم‌تر هنگام ضربه زدن

دوام زه

حقیقت امر این است که درباره میزان تاثیر تنشن روی دوام زه نمی‌توان حکم کلی صادر کرد و افزایش یا کاهش تنشن لزوما منجر به افزایش یا کاهش دوام زه نمی‌شود، بلکه این موضوع بیشتر به نوع زه ارتباط پیدا می‌کند. به ‌عنوان نمونه زه‌های پلی‌استر با تنشن پایین‌تر دوام بیشتری از خود نشان می‌دهند، بنابراین توصیه می‌شود برای انتخاب تنشن دوام زه را مبنا قرار ندهید.

قدرت بدنی

نکته دیگری که باید مد نظر داشت این است که میزان تنشن را متناسب با قدرت بدنی خود انتخاب نمایید. اگر از توانایی جسمانی بالایی برخوردار هستید و قادرید با قدرت زیاد به توپ ضربه بزنید، باید تنشن‌ را بالاتر ببرید چراکه شما برای ضربه زدن نیازی نیازی ندارید که از نیرویی که تنشن پایین در اختیارتان می‌گذارد بهره ببرید. اما اگر جثه تنومندی ندارید بهتر است تنشن را کاهش دهید و هم‌چنین از زهی استفاده کنید که به شما در تامین نیروی لازم برای ضربه زدن یاری برساند.

تأثیر آب و هوا

شرایط آب و هوایی نیز در تنشن زه تأثیرگذار است. شرایط بازی در داخل سالن و یا فضای باز و هم‌چنین میزان رطوبت هوا می‌تواند در سرعت حرکت توپ و تنشن موثر باشد. در زمستان به دلیل تاثیر هوای سرد بر توپ و زه معمولا بازیکنان از تنشن پایین‌تری استفاده می‌کنند تا کمبود اثر ترامپولینی زه جبران شود. باید در نظر داشت که زه‌ها نیز در شرایط آب و هوایی مختلف رفتار متفاوتی از خود نشان می‌دهند. مثلاً زه‌های روده طبیعی (Natural Gut) و مولتیفیلامنت در آب‌و‌هوای مرطوب و هم‌چنین زه‌های پلی‌استر در هوای سرد عملکرد خوبی ندارند. 

نوع زمین

یک عامل مؤثر دیگر در انتخاب میزان تنشن، نوع زمین است. بازیکنان حرفه‌ای معمولاً در مسابقاتی که روی زمین خاک برگزار می‌شود میزان تنشن زه خود را حدود ۲ تا ۴ پوند کاهش می‌دهند. به این دلیل که در زمین خاک توپ خاک را به خود جذب می‌کند و کمی سنگین‌تر می‌شود، اما در زمین‌ هارد توپ در اثر تماس با سطح زمین خیلی زود پرزهای خود را از دست داده و در نتیجه سبک‌تر شده و سریع‌تر در هوا حرکت می‌کند. بنابراین در زمین‌هایی مثل خاک که شرایط بازی کندتر است توصیه می‌شود تنشن زه را چند پوند کاهش دهید تا این مسئله جبران شود.

انتخاب تنشن

با توجه به موارد گفته شده می‌توان ‌فهمید که یک عدد جادویی برای تنشن وجود ندارد و چاره کار آزمون و خطا است. بهترین راه این است که ابتدا میانگین بازه‌ای که روی بدنه راکت نوشته شده را مبنای کار خود قرار دهید. مثلاً اگر محدوده ۴۰ تا ۵۰ پوند توصیه شده، شما ابتدا تنشن ۴۵ پوند را انتخاب نمایید. البته بهتر است دو مورد زیر را هم مد نظر داشته باشید:

اگر جنس زه شما روده طبیعی یا مصنوعی (Natural or Synthetic Gut) است و یا مولتیفیلامنت است، همان میانگین بازه را در نظر بگیرید یا ۲ پوند بیشتر از آن. مثلاً در مورد مثال بالا تنشن ۴۵ و یا ۴۷ پوند را انتخاب کنید. اما اگر جنس زه انتخابی شما پلی‌استر یا کِولار است، ۲ پوند پایین‌تر از میانگین بازه (۴۳) را انتخاب نمایید.

در‌صورتی‌که این تنشن مبنا شما راضی نکرد می‌توانید با کمی تغییر به تنشن دلخواه خود برسید، البته این تغییر نباید خیلی زیاد باشد. یعنی به سراغ کف یا سقف تنشن نروید چراکه موجب سردرگمی بیشتر شما خواهد شد.

اگر بازیکن نیمه‌حرفه‌ای یا حرفه‌ای هستید، احتمالاً در مسابقات بیش از یک راکت با خود همراه دارید. دلیل آن هم واضح است چراکه اگر زه یک راکت پاره شد بتوانید با راکت دیگر بازی کنید. بعضی‌ بازیکنان راکت‌های خود را با تنشن‌های متفاوت زه‌کشی می‌کنند. این موضوع سلیقه‌ای است و بازیکن به بازیکن متفاوت است. شما هم اگر دو یا چند راکت دارید می‌توانید تنشن‌های مختلف را روی آن‌ها امتحان کنید. مثلاً روزی که در زمین حاضر شدید و دیدید انرژی همیشگی را ندارید بهتر است راکتی که با تنشن پایین‌تر زه‌کشی شده را استفاده کنید تا کمبود انرژی شما را جبران کند.

افت تنشن

جالب است بدانید که تنشن زه حتی قبل از این‌که اولین ضربه خود را بزنید دچار افت می‌گردد. گفته می‌شود میزان تنشن در طی ۲۴ ساعت اول می‌تواند تا ۱۰ درصد کاهش یابد. پس اگر زه خود را با تنشن ۵۵ پوند کشیده‌اید و قرار نیست تا هفته آینده از آن راکت استفاده کنید این موضوع را مد نظر داشته باشید که دیگر با تنشن ۵۵ پوند بازی نخواهید کرد. به همین دلیل است که بعضی از بهترین بازیکنان جهان با یک زمان‌بندی مشخص راکت‌های خود را زه می‌کشند به عنوان مثال راجر فدرر در طول مسابقات در یک بازه زمانی خاص مثلاً ۵ ساعت قبل از مسابقه راکت‌های خود را زه‌کشی می‌کند.

یک راه حل دیگر برای جلوگیری از افت تنشن که فدرر هم از آن بهره می‌برد این است که زه را اصطلاحاً “Pre-stretch” کنیم. یعنی پیش از کشیدن کامل زه روی راکت آن را تحت کشش قرار دهیم. این عمل به طرق مختلف انجام می‌شود، هم به‌صورت دستی و هم توسط دستگاه زه‌کشی.

این نکته را هم باید گفت که میزان افت تنشن در هر زه متفاوت است. به‌طور مثال زه‌های روده طبیعی و مولتیفیلامنت نسبت به زه‌های پلی‌استری افت تنشن کم‌تری دارند.

پیشنهاد می‌شود اگر قرار نیست تا چند روز پس از زه‌کشی از راکت خود استفاده کنید، تنشن را کمی بالاتر انتخاب کنید که میزان افت آن جبران شود.

انتخاب بهترین تنیس‌بازها چیست؟

در جدول زیر مدل راکت، زه و میزان تنشن مورد استفاده چند تن از بهترین بازیکنان تنیس را مشاهده می‌کنید:

جمع‌بندی

با توجه به آنچه در این مطلب عنوان شد شکی وجود ندارد که انتخاب تنشن مناسب می‌تواند نقشی مهم و تعیین‌کننده در قدرت و دقت ضربات ایفا کند، اما در عین حال نباید فراموش کرد تکنیک صحیح و آمادگی جسمانی مناسب و هم‌چنین استفاده از راکت‌ و زه باکیفیت همیشه حرف اول را می‌زند و نباید با تغییر در میزان تنشن انتظار معجزه داشت. در پایان توصیه می‌کنیم به صرف علاقه‌ به یک بازیکن خاص به دنبال این نباشید تا دقیقا همان راکت و یا تنشن و زه مورد استفاده او را برای خود انتخاب کنید، بلکه بهتر است تا با توجه به نکات عنوان شده در این مطلب سعی کنید آنچه مناسب سطح و سبک بازی خودتان است را انتخاب نمایید تا بتوانید بهترین عملکرد را در زمین داشته باشید.